Hiperaktivite adını çok duyduğumuz bir kavram. Çocuğu çok yaramaz olan birçok anne "Çocuğum hiperaktif" diyor. Oysa hiperaktivite sadece bir çocuğu hareketli olması anlamına gelmiyor. International Hospital Uzman Psikolog Ferahim Yeşilyurt toplumun yaklaşık yüzde 3-6'sında görülen hiperkativite ile ilgili merak edilenleri anlatıyor. Hiperaktivite sendromu nedir? Uzm. Psikolog Ferahim Yeşilyurt: Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) aşırı hareketlilik, kısa dikkat süresi ve ataklıkla (yetersiz dürtü kontrolü) karakterize bir bozukluktur. Okul öncesi çocuklukta başlayıp yetişkin yaşamda da değişik bulgularla seyredebilen süreğen bir bozukluktur. Bu çocukların çoğu huysuz, huzursuz, güç bir bebek olarak tanımlanır. Yaşamın ilk bir kaç ayında aşırı hareketlilik, yeme ve uyku bozuklukları görülebilir. Emekleme döneminde veya yürümeye başladıkları zaman çok hareketli ve atak oldukları için birkaç kişinin devamlı bakımını gerektirdikleri söylenir. Çocukların çoğunda belirtiler ana okuluna veya ilkokula başlayınca daha çok dikkati çekmekte, okulda başarısızlık, dikkat eksikliği, sınıfta kurallara uymama, saldırgan davranışlar ve öfke kontrolünde güçlükler yaşanması aileyi tedavi arayışına yöneltmektedir.

Kimlerde görülür? Kız / erkek çocuklarda görülme sıklığı bakımından bir fark var mıdır?

Uzm. Psikolog Ferahim Yeşilyurt: DEHB toplumda yaklaşık %3-6 oranında gözlenir. Erkeklerde kızlara oranda yaklaşık 3 kat daha sık görülür.

Nedenleri nelerdir?

Uzm. Psikolog Ferahim Yeşilyurt: Bozuklukla ilgili ispatlanmış kesin bir sebep gösterilememesine karşın bazı etkenler üzerinde durulmaktadır. Bazı olası sebepler şunlardır:

• Genetik nedenler
• Beyin hasarı
• Nörotransmitterler
• Gıda ve katkı maddeleri
• Psikososyal etkenler

Ailenin davranışlarının etkisi var mıdır?

Uzm. Psikolog Ferahim Yeşilyurt: Çok televizyon seyretme, ailenin otoriter tavırları vb. gibi faktörler bozukluğa neden olmaz. Ancak aile içi bazı disiplin sorunları sorunu artırabilir.

Belirtileri nelerdir? Tanı nasıl koyulur?

Uzm. Psikolog Ferahim Yeşilyurt:

Dikkat eksikliği belirtileri:

• Ayrıntıya dikkat edememe, okulda, işte, evde dikkatsizliğe bağlı olarak sık yanlışlar yapma,
• Yaptığı işlerde, hobilerinde veya sevdiği oyunda bile dikkatini sürdürememe,
• Kendisine söyleneni dinlemez görünme,
• Öğretileri ve beklentileri değerlendirememe nedeni ile okulda veya evde yapması gereken görevleri yerine getirememe,
• Görev ve aktiviteleri düzenlemede güçlük ve dağınıklık gösterme,
• Evde ve okulda zihinsel işlev gerektiren iş ve görevlerden kaçınma,
• Dış uyaranların dikkatini kolaylıkla dağıtması,
• Günlük aktivitelerde sık unutkanlık,
• Görev ve aktiviteler için gereken araç ve gereçleri devamlı kaybetme.

Aşırı hareketlilik belirtileri

• El ve ayakları devamlı oynar, sakin ve hareketsiz tutmak güçtür.
• Sınıfta ve sırada oturamaz, oturması ve yerinde durması gereken durumlarda yerinde duramaz.
• Durup dinlenme bilmeden hareket eder ya da eşyaların üstüne tırmanır.
• Kendi kendini meşgul edemez.
• Sanki içinde durmak bilmeyen bir motor varmış gibi sürekli hareketlidir.
• Çok aşırı konuşur.

Tanı nasıl konur?

Uzm. Psikolog Ferahim Yeşilyurt: Tanı için gözlenen belirtilerin ev ve okul gibi iki ortamda gözlenmesi gereklidir. Hiperaktivite tanısının konabilmesi için; bunlara ek olarak, bu belirtilerin 6 ya da daha fazla belirtisini en az 6 ay göstermiş olmalı, 7 yaşından önce çıkması, bozulmaların 2 ya da daha fazla ortamda görülmesi ve sosyal, akademik ya da mesleki faaliyetlerinde önemli bozuklukların olması gereklidir.

Her hiperaktif çocukta dikkat dağınıklığı görülür mü?

Uzm. Psikolog Ferahim Yeşilyurt: Bozuklukta önemli üç belirti grubu bulunmaktadır. Bunlar 1. Aşırı hareketlilik, hiperaktivite, 2. Dikkat eksikliği, 3. İç tepisel atak, impulsif davranışlardır. Bozukluğun birbiri ile bağlantılı üç ayrı biçimi tanımlanmaktadır. Dikkat eksikliğinin belirgin olduğu biçimde aşırı hareketlilik ve atak davranış olmadan, yalnız dikkat bozukluğu olarak yaşam boyu kendini gösterebilir. Öğretmenler daha çok okul başarısızlığından yakınırlar.

Aşırı hareketliliğin ve içtepkisel davranışın belirgin olduğu biçimde ailenin ve öğretmenin yakınması daha çok çocuğun davranışları üzerindedir. Öfke patlamaları, duygu ve heyecanları kontrol edememe ve saldırgan davranışlar dikkati çeker.

Hem dikkat eksikliğinin hem aşırı hareket ve atak davranışın birlikte bulunduğu durumda, pek çok alanda çocuğun yaşamı ve çevresi etkilenir ve bozukluk çok daha uzun zaman devam eder.

DEHB’nun Tedavisinde izlenen yollar nelerdir?

Uzm. Psikolog Ferahim Yeşilyurt: Basit bir tedavisi yoktur. Birçok uzmanın tedavide yer alması gereklidir. Genel tedavi seçenekleri şunlardır.

• Tıbbi tedavi
• Anne-baba eğitimi
• Davranış Modeli Oluşturma, Kendi kendine telkin verme ve Kendi kendini ödüllendirme gibi danışma ve eğitimler
• Özel eğitim ortamı
• Diyet uygulamaları

Tedavi edilmezse çocuk açısından ne gibi sonuçlar doğurur?

Uzm. Psikolog Ferahim Yeşilyurt: Tedavi edilmediği takdirde, belirtileri çocuğun eğitim ve yaşantısının hemen her alanını olumsuz etkilemekte, yoğun ruhsal, sosyal ve okul sorunları ortaya çıkmaktadır.

Geçmişte halk arasında ve tıbbi çevrelerde DEHB’nun yaş ilerledikçe kendiliğinden azalarak ergenlik döneminde iyileştiğine inanılırdı. Oysa son zamanlarda yapılan izleme çalışmalarında bunun doğru olmadığı, bu bozukluğun gidişinin farklı kişilerde farklı seyirler gösterdiği görülmüştür.

Hiperaktivite yaşla birlikte azalmakta, ancak dikkatsizlik ve dürtü denetim sorunları kalıcı olabilmektedir. Genellikle ilk kaybolan aşırı hareketlilik, en son kaybolan ise dikkat eksikliğidir. Çocukların 1/3'ünde zaman içinde belirtilerin kendiliğinden kaybolduğu görülmektedir. 1/3'ünde ise belirtilerin çeşitli duygusal ve sosyal güçlüklerle yetişkinlerde de devam ettiği görülür. Yaklaşık 1/3 ü ise daha az şanslı olan gruptur. Bu gruptaki kişilere belirtilere ek olarak başka sorunlar da eklenmektedir. Örneğin alkolizm, madde kullanımı gibi...