Bebeğin hayatının ilk dört ayındaki beslenme şekli ve tiroid hormonunun yeterli olması, onun gelecekteki boyunun sağlıklı uzaması açısından büyük önem taşıyor. Düzenli kontroller sayesinde gelişme geriliği erken fark edilen ve tedavi altına alınan bebekler, ileride boy kısalığının yanı sıra tiroid hormonu eksikliğinin yol açtığı zeka geriliğinden de korunuyor Uzmanlar çocuğun gelecekteki boy uzunluğu üzerinde, bebeklik dönemindeki beslenmesinin çok etkili olduğunu belirtiyorlar. İstanbul Üniversitesi, İstanbul Tıp Fakültesi Büyüme Gelişme ve Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hülya Günöz, süt çocuklarında boy uzamasının ilk dört ay içinde şekillendiğini belirterek, konuyla ilgili sorularımızı yanıtladı... Bebeğin büyümesi ve sağlıklı gelişimi nasıl takip edilebilir? Kontroller ne sıklıkta yapılmalı? Büyüme doğumla başlar. Doğumdan sonraki özellikle ilk iki yıl çocukların hızlı büyüdüğü bir dönemdir. O nedenle her doğan bebeğin altıncı aya kadar düzenli olarak her ay, bir yaşına kadar iki ayda bir, bir-iki yaş arasında da üçer ay arayla olmak üzere, düzenli kontrollerinin yaptırılması gerekir. Tabii bu kontrollerde dikkat edilecek noktalar; çocuğun boy artışı, kilo artışı ve baş çevresinin değişimi. Çocuğun ilk aylarda, ayda ortalama üçer santim uzaması gerekiyor. İlk ayda üç - üç buçuk santimden daha az uzadıysa, bunun dikkate alınması gerekir. Bu ölçümlerin de çok dikkatli yapılması önemli. Kontroller düzenli olursa, büyümedeki yavaşlıklar erken dönemde dikkati çeker.
Büyümede en önemli dönem ve büyümenin en hızlı olduğu dönem hangileridir? En hızlı büyüme dönemi; süt çocukluğu dönemidir. Süt çocuklarında boy uzaması kadar tartı artışı da çok önemlidir. Çünkü bebekler özellikle hayatın ilk dört ayı içinde, günde aldıkları enerjinin üçte birini büyüme için kullanırlar ve çok hızlı büyürler. Bu dönemde bebek, doğum kilosunu üçe katlar, boyu iki katına çıkar. İkinci yılda 10-12 santim, üçüncü yılda yedi-sekiz santim, dördüncü yıldan itibaren beş santim uzar. Beş santimin altına inerse, patolojik bir problem olabileceği düşünülmelidir. Bir bebek ilk dört aydaki bu hızlı büyüme periyodunda, kilo alamaz, iyi beslenemez ve normali yakalayamazsa, daha sonra bu açığı kapatması mümkün olmayabilir. Çocuklar sırf bu nedenle kısa boylu olabilirler. Dolayısıyla, bebeklik dönemindeki beslenme ve tartı artışı bizim için çok önem taşır. Tartısı artıyor, boyu uzamıyorsa, yine dikkatli olmak gerekiyor. Bu durumda, tiroid bezinin eksikliği var demektir. Hafife almamak gerekir, çok ciddi bir problemdir. Tiroid, büyümenin en önemli hormonlarındandır. Her yeni doğan bebekte, doğumdan hemen sonra topuktan kan alınmalı ve tiroid bezinin iyi çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. Eğer çocukta tiroid eksikliği varsa ve tedavi edilirse tamamen iyi olacakken, gözden kaçırılıp tedavi edilmezse, bir-iki yıl geçtikten sonra çocuğun zekasında, daha sonra önlenemeyen gerilikler olacaktır. Eğer tedavide daha da geç kalınırsa, büyümesi de çok gerilerde kalır. Süt döneminde beyin gelişimi çok hızlı oluyor, özellikle bu dönemde tiroidin izlenmesi çok önemlidir.

Büyüme hormonu eksikliği neden olabilir? Büyüme hormonu doğumun başlangıcıyla birlikte önem taşır. Doğumda, bebeğin makattan gelişle doğurtulmaya çalışılması, iri bebeğin normal yolla zorla doğurtulmaya çalışılması, bu arada kafatasının zarar görmesi, yani hipofiz bezinin zarar görmesi anlamına gelir. Buna bağlı olarak da büyüme hormonu eksiklikleri ortaya çıkar. Bu çocuklar böyle doğurtulmasalar her şey normal olacakken, zorla doğurtuldukları ve hipofizin sapı zarar gördüğü için ağır bir büyüme hormonu eksikliği ile doğarlar. Bu önemli problem, ilk dört ayda fark edilemeyebilir. Dört buçuk-altıncı aylar içinde çocuğun gelişiminde duraklama görülür. Bu da bize erken tanı için çocuğun aylık izlenmesinin ne kadar önemli olduğunu ve ancak bu şekilde yakalanabileceğini gösteriyor. Türkiye'de büyüme hormonu eksikliği tanısı konmuş hastaların yaş ortalaması dokuz yaş civarıdır. Yani, çok gecikerek tanı konulduğunu görüyoruz. Halbuki, geçen zamanın telafisi olmayan bu hastalık için, erken tanı konması çok önemli. Çünkü açığın kapanması tedaviyle mümkün değil. Çocuğun büyümek için zamanı kalmıyor.

Büyüme geriliğinin belirtileri nelerdir? Kolay atlanabilen bir hastalık mı? Çocukta hiçbir gelişim geriliği ya da bir problem görülmezse bile, en azından yılda bir kez bir doktor muayenesine götürülmelidir. Doğumdan itibaren büyümesi ile ilgili ölçümler tutulmalı, büyüme kontrolü yaptırılmalıdır. En azından iki yıl ara ile bile götürülse, az geç kalınmış olur. Büyüme hormonu eksikliği olan erkek çocuklarda, beraberinde mikro penis olabiliyor. Ailenin, çocuğun genital gelişimindeki problemi genellikle dikkate alması ile biraz daha erken fark edilme şansı yakalanıyor. Erken dönemde hipofiz bezinde, kortizon hormonu eksikliği gibi başka fonksiyon bozuklukları da varsa, yeni doğan hipoglisemi olabiliyor. Çocukta halsizlik, cansızlık, kendini kaybetme, şeker düşüklüğü oluyor. Bu belirtilerle doktora gidildiğinde, bunun nedeni araştırılırken beraberinde görülen büyüme hormonu eksikliği tanısı konabiliyor.

Çocukta büyüme geriliği olduğu sıklıkla ne zaman fark ediliyor? Toplumumuzda geleneksel bir tutum var; çocuk ilk iki sene düzenli olarak doktora götürülse bile, aşıları bittiği için çok hastalanmadıkça iki yaşından sonra götürülmüyor. Bu yüzden de çocuğun büyümesindeki yavaşlık fark edilmiyor. Ailelerin düzenli kontrolleri ihmal etmemesi gerekir. Fark edilmeyen sorunla birlikte okul dönemine kadar geliniyor. Okula gittiğinde çocuk yaşıtlarıyla karşılaştırılıyor ve ancak o zaman fark ediliyor. O zaman bile 'Daha büyür, ergenlikte boy atar' gibi beklentilerle geçiştirebiliyor.